Opgaand licht

Door het meten van opgaand licht krijgen we inzicht in de hoeveelheid kunstlicht die binnen de provincie wordt uitgestoten. We maken hiervoor gebruik van de VIIRS satelliet. Er wordt dus van boven naar beneden gekeken: "hoeveel kunstlicht stralen we de ruimte in".

Elk jaar maken we een rapportage over het opgaand licht. Daarin wordt een kaart opgenomen met de hoeveelheid licht van dat jaar, laten we de trend zien en wordt inzichtelijk gemaakt wat de verschillen zijn ten opzichte van voorgaande jaren op een verschillenkaart. Zo krijg je direct een indruk van waar het lichter of donkerder is geworden en weten we hoe effectief ons beleid is.

Nachtzicht op Nederland vanuit het ISS ruimtestation

Langjarige trend en kaarten opgaand licht

Trend
Op dit moment is er data beschikbaar van 2013 t/m 2023. Met deze data krijgen we inzicht in de trend van het opgaand licht. Om de trend te bepalen zijn mediaan-metingen uitgevoerd. De mediaan is het middelste getal van alle getallen die er zijn in een reeks. Met mediaan-metingen worden algemene trends gemeten. De metingen zijn minder gevoelig voor extreme waarden dan bijvoorbeeld het gemiddelde. Extreme waarden kunnen ontstaan door enkele zeer heldere lichtbronnen zoals een kassengebied.

In de grafiek hiernaast wordt duidelijk dat er sprake is van een lichte toename van de hoeveelheid licht. De stijgende oranje lijn laat dat zien. Dit is ongeveer een procent per jaar. Wanneer je alleen de jaren 2020 t/m 2023 zou gebruiken om de trend te bepalen dan wordt duidelijk dat de lijn niet stijgend of dalend is. Met andere woorden vanaf 2020 neemt de hoeveelheid licht niet meer toe. De komende jaren zal duidelijk worden hoe de trend zich verder ontwikkelt.

Kaarten van opgaand licht

Sinds 2013 meet de VIIRS satelliet het opgaande licht. De verzamelde data van 2022 en 2023 is omgezet in de onderstaande kaarten. Je krijgt aan de hand van deze kaarten een indruk van de locaties waar veel of weinig opgaand opgaand licht aanwezig is. De witte en gele vlekken laten zien waar veel opgaand licht aanwezig is. Bij de meest donkere plekken is het 's nachts nog echt donker.

Opgaand licht 2022 en 2023

Beeld van opgaand licht in provincie Groningen in 2022

Hoeveelheid opgaand licht in 2022

Wat opvalt op deze kaart is de zichtbaarheid van de grote woonkernen zoals de stad Groningen, het kassencomplex bij Hoogezand en de bedrijvigheid langs de kust zoals de Eemshaven en het Chemiepark bij Delfzijl. Het platteland en de Waddenkust tussen het Lauwersmeer tot de Eemshaven is nog echt donker. Dat geldt ook voor het oostelijke deel van de provincie.

Beeld van opgaand licht in provincie Groningen in 2023

Hoeveelheid opgaand licht in 2023

De kaart van 2023 komt grotendeels overeen met de kaart van 2022. Bij economische ontwikkelingen, zoals de uitbreiding van een bedrijventerrein, zal de lichtuitstoot groter zijn. Er kan ook sprake zijn van meer duisternis bijvoorbeeld door het vervangen van de openbare verlichting. Nieuwe technieken zoals dimprotocollen en armaturen die het licht beter richten zorgen daarvoor.

Verschillenkaarten

Op de verschillenkaarten wordt inzichtelijk waar meer of juist minder licht is gemeten ten opzichte van een ander jaar. Om de kaart goed te kunnen begrijpen leggen we uit welke rekensom wordt gemaakt. De som die wordt gemaakt (bij de linker kaart) is: (lichtuitstraling 2023 / lichtuitstraling 2021) - 1. Wanneer de uitkomst van de rekensom 0 is dan betekent dat de hoeveelheid licht gelijk is gebleven, de witte kleur op de kaart geeft dit weer. Een positief getal betekent dat er meer licht is gemeten (rood) en een negatief getal betekent dat de hoeveelheid licht is afgenomen (blauw).

De verschillenkaarten zeggen niks over de totale hoeveelheid licht die aanwezig is. Een voorbeeld daarvan is de stad Groningen. Op de bovenstaande opgaand licht kaarten kun je duidelijk zien waar de stad Groningen ligt (de grootste geel-witte vlek). Op de verschillenkaarten is dit gebied voornamelijk blauw gekleurd. Dat betekent dat het iets donkerder is geworden maar de bovenstaande opgaand licht kaart laat zien dat er nog steeds een grote hoeveelheid licht aanwezig is.

Verandering in opgaand licht in provincie Groningen tussen 2021 en 2023

Een aantal vlekken op deze kaart vallen op in negatieve zin. Direct naast het Lauwersmeergebied is een grote vlek te zien. Deze vlek is veroorzaakt door een tijdelijke COA-locatie.

Ook in het midden van de provincie (op de grens van de gemeenten Groningen en Oldambt) is een rode vlek te zien. Op deze plek is een winningslocatie van de NAM afgesloten. Hiervoor is tijdelijk 24 uur per dag gewerkt waardoor er ook 's nacht veel licht nodig was.

Tussen Veendam en Hoogezand zijn drie blauwe vlekken te zien. We vermoeden dat dit is veroorzaakt door een betere afscherming van de kassen die daar zijn gevestigd.

De overige verschillen zijn minder groot of zijn te vinden in donkere gebieden. Daardoor is het lastig te bepalen wat de redenen hiervan zijn. Een voorbeeld daarvan is het kustgebied. Daar is het al erg donker. Kleine verschillen zijn al snel zichtbaar op de verschillenkaart zonder dat daar een specifieke oorzaak voor is aan te wijzen.

Verandering in opgaand licht in provincie Groningen tussen 2022 en 2023

Tussen de jaren 2022 en 2023 zijn weinig grote verschillen te zien. Bij Hoogezand is wel een opvallende rode vlek te zien. Het is onbekend waardoor deze wordt veroorzaakt. Hetzelfde geldt voor de rode vlek in het westen van de provincie nabij Grootegast.

Net als de verschillenkaart van 2021 - 2023 valt op dat de kassen bij Hoogezand minder licht uitstralen dan het jaar ervoor.

Verandering in opgaand licht

Verandering in opgaand licht in provincie Groningen tussen 2014 en 2023

Deze kaart laat zien dat door verschillende ontwikkelingen er veel plekken zijn in de provincie waar nu meer licht voorkomt dan 9 jaar geleden.

Een voorbeeld daarvan is de bouw van Meerstad. Dit is de rode vlek ten oosten van de Stad Groningen. Hier zijn in korte tijd veel woningen bijgebouwd. De rode vlek in het oosten van de gemeente Midden-Groningen lijkt te worden veroorzaakt door het windpark in combinatie met de bouw van de stikstoffabriek direct onder het het industrieterrein van Zuidbroek.

Op deze kaart is ook te zien dat de kassen bij Hoogezand minder licht uitstralen. De blauwe vlekken bij de kust bevinden zich al in een donker gebied. Het is daar iets donkerder geworden maar dat gaat om een zeer beperkte toename.

Verandering in opgaand licht in Nederland tussen 2014 en 2023

De trend in Nederland is ook duidelijk negatief: Er is meer licht bijgekomen tussen 2014 en 2023. De blauwe vlekken die er wel zijn worden hoofdzakelijk veroorzaakt door betere afscherming van kassen.

De kaarten actualiseren we vanaf 2019 jaarlijks.

Bron: Rapport "Opgaand licht in de provincie Groningen 2022/23", prof. dr. R.F. (Reynier) Peletier, Faculteit Science and Engineering, Rijksuniversiteit Groningen, september 2024.