Afval en Circulaire Economie

Recycling en hergebruik van afval spelen een belangrijke rol in de transitie naar een circulaire economie. Daarom gaat dit stuk over de ambities, doelstellingen en maatregelen voor zowel Circulaire Economie (CE) als afval, bezien vanuit het milieuperspectief. Hierbij richten onze doelen zich op afval en hoe milieubeleid bijdraagt aan de transitie naar een veilige en gezonde CE. CE loopt als opgave dwars door andere beleidsterreinen heen. Hiermee is de samenhang tussen milieu, economie en duurzaamheid zowel nu als straks belangrijk voor het slagen van onze doelstellingen. In dit stuk richten we ons op wat we als provincie aanvullend doen op het Europees en Rijksbeleid.

Het doel van CE is om de diverse kringlopen te sluiten. Daarmee worden grondstoffen steeds opnieuw ingezet, in plaats van gewonnen, gebruikt en afgedaan. Zo wordt uitputting van grondstoffen voorkomen. Maar dit vraagt meer dan enkel hergebruik of recycling van grondstoffen, zoals ook het nadenken over de noodzaak van het produceren van bepaalde producten. In een circulaire economie streef je conform dit model naar een zo laag mogelijke R-score. Vanuit milieu willen we hier graag aan bijdragen, door mee te denken over innovatieve oplossingen, maar tegelijkertijd ook zorg te dragen voor bescherming van het milieu.

CE en afval worden vaak met elkaar in verband gebracht, een logisch verband. In de (huidige) lineaire economie bij de productie en consumptie van goederen komt afval vrij. Het verwerken van afval kan geur- en geluidhinder en ook luchtverontreiniging veroorzaken, wat nadelig is voor de gezondheid. Ondanks de inspanningen op het gebied van CE zal het 'traditionele' afval nog lang blijven bestaan. Sommige afvalstoffen kunnen nog niet (volledig) gerecycled worden en dan is de enige mogelijkheid om deze te storten en/of te verbranden. Afvalverwerking kan ook financiële risico’s met zich meebrengen. De kosten die mogelijk voortkomen uit een faillissement van een afvalverwerkend bedrijf en het "opruimen" van afval komen vaak ten laste van de provincie en daarmee van de maatschappij. Overigens ontstaat per 1 januari 2024 (inwerkingtreding Omgevingswet) de mogelijkheid om financiële zekerheid van afvalbedrijven te verlangen. De ODG start in 2024 (pilot) met het opnemen van financiële zekerheid in omgevingsvergunningen, omdat financiële zekerheid per vergunning geregeld moet gaan worden.

Indicatoren

Afvalstromen

De hoeveelheden afval en het soort afval dat wordt geproduceerd, gerecycled en gestort, zijn belangrijke indicatoren voor de monitoring van onze doelstellingen voor afvalpreventie en de overgang naar een circulaire economie.

Bekijk

Asbestdaken

Uit onderzoek blijkt dat er in de provincie 10.223 daken zijn die verdacht worden geheel of gedeeltelijk van asbesthoudend materiaal te zijn.

Bekijk

Achtergrond

Rol provincie

Afvalstromen beperken zich niet tot provinciale en nationale grenzen. De Europese Kaderrichtlijn Afval vormt het Europese kader voor het Landelijk AfvalbeheerPlan (LAP3), waar vooral afvalpreventie en afvalbeheer centraal staan. Onze taken op het gebied van afval zijn voornamelijk wettelijke taken. Om deze taken en ons beleid uit te voeren maken wij gebruik van het VTH-instrumentarium en ruimtelijke ordening. Vanuit ons economisch beleid richten we ons vooral op het stimuleren en faciliteren van duurzame (circulaire) economische groei, hierbij worden onder meer subsidies ingezet. De transitie naar CE vraagt om een andere rolopvatting die in staat is om te anticiperen op regionaal niveau, waarbij beleid enerzijds ruimte biedt voor experimenten en innovatie en deze stimuleert en anderzijds de risico’s voor milieu en gezondheid beheerst. Daarmee verandert echter de rol van de provincie: van een grotendeels regulerende en stimulerende rol op het gebied van respectievelijk afval en CE naar een regisserende rol, waarbij reguleren en stimuleren ondersteunend zijn. Waar we kunnen zetten we ons in om partijen met elkaar te verbinden om duurzame innovatie te stimuleren en zo de transitie te versnellen.

Doelstellingen

We geven prioriteit aan de transitie naar een groene (bio-based) economie, waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van groene grondstoffen. Dit doen we door ruimte te bieden aan innovatieve bedrijven die deze transitie versnellen. In ons beleid zetten we daarom in op gesloten kringlopen en waardeketens, bio-based chemie en een hoogwaardige en efficiënte verwerking van afvalstoffen.

De vergroening van de industrie kent belangrijke raakvlakken met een duurzame verwerking van grond- en afvalstoffen en tevens met de uitfasering van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). We gaan daarom zoveel mogelijk uit van ketenbenadering. We zien Circulaire Economie als uitgangspunt voor duurzame economische ontwikkeling, waarbij de mogelijk schadelijke effecten af te wentelen op de plaats van de productie, verwerking en gebruik zoveel mogelijk worden beperkt. Oftewel: de transitie naar CE mag geen extra milieudruk en -hinder opleveren, maar moet juist gezondheidswinst opleveren.

We zetten daarom in op het doelmatig beheer van afval, waarbij we door middel van onze beleidsregels toezien op het registreren van informatie over ZZS. Met name de ontdoener van het afval beschikt over de meeste informatie over bijvoorbeeld de aanwezigheid van ZZS. Op deze manier kunnen andere partijen in de keten voorkomen dat er onnodig verontreiniging van de lucht, bodem/grondwater en oppervlakte- en drinkwater optreden en zorgdragen voor een nuttig gebruik van afvalstoffen.

We streven naar minder afval en zetten daarom in op afvalpreventie door bedrijven te verplichten hier concreet invulling aan te geven.

We gaan het volgende monitoren:

de hoeveelheden afval in onze provincie, aan de hand van het uitvoeren van een nulmeting en het opstellen van een monitoringsraamwerk;
de hoeveelheid afval die als secundaire grondstof binnen Groningen wordt ingezet.

We willen de maatschappij niet opzadelen met de gevolgen van faillissementen, calamiteiten, verontreiniging en hinder. Daarom streven we naar een veilige, duurzame en schone eindverwerking, waaronder het voorkomen van bodemverontreiniging door stortplaatsen en calamiteiten bij de tijdelijke opslag van afvalstoffen.

We gaan dit monitoren door:

de hoeveelheid en soorten afval die in Groningen worden verwerkt;
de uitstoot die vrijkomt bij deze verwerking;
de hoeveelheid afval met een negatieve restwaarde.

We monitoren:

de totale oppervlakte asbestbedekking op daken.

Ontwikkelingen

In het Milieuplan 2017-2020 was CE benoemd als ‘ontwikkelthema’. In de afgelopen beleidsperiode zijn de ontwikkelingen op het gebied van CE echter in een stroomversnelling gekomen. Op Europees en nationaal niveau is er veel aandacht voor CE (Nederland circulair in 2050; 50% in 2030). Als het gaat om milieuaspecten zijn daarbij met name de opvolger van het LAP 3, namelijk het Circulair Materialen Plan (CMP) en de programmalijn en Afval (CEA) van belang. Met het CMP werkt de Rijksoverheid aan de verdere integratie van economisch en milieubeleid om de transitie te versnellen, door enerzijds meer ruimte voor experimenten en innovatie te creëren en anderzijds door specifieke regels voor CE om risico’s te beheersen.

Het IPO werkt met de programmalijn CEA aan dezelfde versnelling op provinciaal en beleidsmatig niveau door CE beter in de Omgevingsvisies te laten landen, onderlinge kennisuitwisseling te stimuleren en kaders te ontwikkelen voor VTH. Zowel het CMP als de programmalijn CEA hebben tot doel om landelijk de uitvoering van VTH-taken op het gebied van CE te harmoniseren. Belangrijk onderdeel hiervan vormt de Bouwstenenvisie CE VTH waarin drie niveaus worden beschreven: basis, faciliteren en stimuleren. Het bestuurlijke streven is om minimaal het zogenaamde basisniveau van de Bouwstenenvisie in het milieubeleid op te nemen.

Tenslotte is het nu mogelijk om in het kader van de Omgevingswet financiële zekerheid op te leggen aan afvalverwerkingsbedrijven. We hebben hiertoe ook, zoals overeengekomen in IPO-verband, een set van beleidsregels toegevoegd aan de beleidsregels.

In 2024 start een pilot om aan de hand van een IPO verband opgestelde handreiking en genoemde beleidsregels bij een drietal afvalverwerkingsbedrijven financiële zekerheid te stellen. De uitkomsten van de pilot vormen input voor specifiek beleid en de opdracht aan de ODG voor de komende jaren als het gaat om prioriteiten, capaciteit en beleidsaccenten. Omdat financiële zekerheid per vergunning geregeld moet gaan worden, is vooralsnog niet voorzien dat het halfjaarlijkse onderzoek door de ODG, en het benutten daarvan bij het ramen van het weerstandsvermogen, op korte termijn kan worden afgebouwd.